04 dec Onregelmatig werk: gezondheid en veiligheid op het spel
In onze 24/7-wereld is onregelmatig werk niet weg te denken. Nachtwerk, ploegenroosters en diensten buiten kantoortijden zijn essentieel voor bedrijven die continu moeten draaien: van energie- en nutsbedrijven tot ziekenhuizen, politie, brandweer, securitybedrijven en hotels. Hoewel deze diensten noodzakelijk zijn voor de maatschappij, brengen ze specifieke risico’s met zich mee voor de gezondheid, sociale relaties en de veiligheid van werknemers.
Sociale gevolgen van onregelmatig werk
Werknemers die in onregelmatige diensten werken, kunnen moeite hebben om deel te nemen aan gezinsleven, sociale activiteiten en hobby’s. Dit kan leiden tot isolement, conflicten in relaties en stress. Financiële en sociale druk door een onregelmatig leven kan ook de concentratie op het werk beïnvloeden, met mogelijk negatieve gevolgen voor de veiligheid op de werkvloer.
Gezondheidsrisico’s
Onregelmatig werk heeft directe effecten op het fysieke en mentale welzijn:
- Cardiovasculaire aandoeningen: Nachtwerk verhoogt het risico op hartklachten, hartinfarct, beroerte en perifeer vaatlijden.
- Slaapproblemen: Nacht- of vroege diensten kunnen leiden tot chronische vermoeidheid, hoofdpijn en spijsverteringsklachten.
- Metabole effecten: Andere eet- en leefpatronen kunnen overgewicht, diabetes type II en verhoogde bloeddruk veroorzaken, wat op termijn de levensverwachting kan verkorten.
- Kanker: Het International Agency for Research on Cancer (IARC) noemt nachtwerk mogelijk kankerverwekkend. De Gezondheidsraad ziet voorlopig geen duidelijk bewijs, maar het is een aandachtspunt.
Onregelmatig werk en veiligheid
Onderzoek laat zien dat onregelmatig werk de kans op ongevallen verhoogt. Slaaptekort en verminderde alertheid spelen hierbij een grote rol:
- Ongevallenrisico neemt toe met 35% door slaaptekort en 46% bij verminderde slaapkwaliteit (Gezondheidsraad, 2017).
- Risico’s zijn hoger bij nachtdiensten, opeenvolgende diensten en langere werktijden.
- Korte pauzes en adequate rust kunnen het risico verlagen.
Bovendien beïnvloeden factoren zoals alertheid, slaperigheid en nachtdienststrategieën de veiligheid. Kort slapen tijdens nachtdiensten en lichtinterventies kunnen vermoeidheid enigszins verminderen, maar er is geen sluitend bewijs voor de effectiviteit van melatonine of cafeïne op de lange termijn (Gezondheidsraad, 2015).
Wet- en regelgeving
De Arbeidstijdenwet en het aanvullende Arbeidstijdenbesluit stellen duidelijke grenzen aan arbeidstijden en rustperiodes. Voor jongeren gelden aanvullende regels. Het is essentieel dat werkgevers het gebruik van nachtwerk opnemen in de RI&E en het Plan van Aanpak, inclusief maatregelen om de risico’s te beperken.
Preventieve maatregelen
Werkgevers kunnen de gezondheid en veiligheid van nachtwerkers ondersteunen door:
- Voorwaartse roosterrotatie (dienstwisselingen met de klok mee)
- Maximaal 4 gelijke diensten achter elkaar
- Maximaal 6 diensten per week, 9 uur per dienst
- Minimaal 30 minuten pauze per dienst
- Werktijden tussen 07:00–15:00 en 23:00 indien mogelijk
- Toegang tot slaap- en rustfaciliteiten
- Beperken van nachtwerk tot strikt noodzakelijke diensten
- Overdracht van taken tussen ploegen veilig organiseren
Het doel is niet alle nadelige effecten weg te nemen. Een volledig “gezond” nachtwerkrooster bestaat niet, maar de belasting zoveel mogelijk te beperken. Bovendien moet de risico-inschatting altijd op maat gemaakt worden, rekening houdend met de specifieke organisatie en individuele werknemers.
Onregelmatig werk brengt unieke risico’s met zich mee. Preventieloont helpt bedrijven met het opstellen van een gezond en veilig nachtdienstbeleid, het uitvoeren van een RI&E en het implementeren van praktische maatregelen.
Neem contact op met onze experts voor advies en trainingen die medewerkers helpen veilig, gezond en alert te blijven tijdens onregelmatige diensten.
Bronnen:
- Richtlijn Nachtwerk en gezondheid, NVAB, 2020
- Achtergronddocument bij de richtlijn Nachtwerk en gezondheid, NVAB, 2020
- Arbokennisnetdossier Werk- en rusttijden, 10 maart 2009
- Gezondheidsraad (2015, 2017)