03 mei Het belang van V&G-coördinatie
Door de toenemende complexiteit van het bouwproces, de omgeving waarbinnen wordt gebouwd, maar ook de directe omgeving waarop het bouwproces invloed kan hebben, neemt het belang van coördinatie alleen maar toe.
Ook de opdrachtgever zelf realiseert zich dit. Daarom is het essentieel aandacht te besteden aan preventieve maatregelen voor veilig en gezond werken binnen het algehele bouwproces. Wie is verantwoordelijk voor welke fase en wat zijn de taken van de V&G-coördinator?
V&G-coördinatie is verplicht
Ons bouwproces is door de jaren heen complexer geworden. Dit heeft onder andere te maken met een opdrachtgever die vaker hogere eisen stelt aan het eindresultaat. Daarnaast moet de opdrachtnemer steeds meer rekening houden met belanghebbenden op, maar ook in de nabijheid van de bouwlocatie.
Onze wetgeving houdt daar tot op zekere hoogte nog steeds rekening mee. De Arbeidsomstandighedenwet kortweg Arbowet besteedt aandacht aan dit aspect. In artikel 10: ‘’Indien bij of in rechtstreeks verband met de arbeid die de werkgever door zijn werknemers doet verrichten in een bedrijf of een inrichting of in de onmiddellijke omgeving daarvan gevaar kan ontstaan voor de veiligheid of de gezondheid van andere personen dan die werknemers, neemt de werkgever doeltreffende maatregelen ter voorkoming van dat gevaar.’’
Het Arbeidsomstandighedenbesluit (Arbobesluit) dat sinds 1 juli 1997 van kracht is, legt binnen de afdeling bouwproces opdrachtgever en opdrachtnemer wettelijke verplichtingen op ten aanzien van de veiligheid en gezondheid van werknemers op de bouwplaats. ‘Tot op zekere hoogte’ behoeft natuurlijk een toelichting.
Ondanks het feit dat dit besluit eisen stelt aan opdrachtgevers, ontwerpers, werkgevers en werknemers, hebben al deze betrokkenen rekenschap af te leggen aan hun omgeving. Met de invoering van nieuwe Omgevingswet (per 01-01-2024) is een wel zeer belangrijke en wenselijke verandering gekomen. Eén van de Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB) schrijft voor dat afhankelijk van de omstandigheden een Veiligheidscoördinator directe omgeving, een bouwveiligheidsplan en/ of een sloopplan moet worden opgesteld. Deze AMvB heet: ‘’Besluit Bouwwerken leefomgeving (BBl)’’.
Binnen het gehele bouwproces – dat wil zeggen van initiatief, ontwerp, calculatie, werkvoorbereiding, realisatie, beheer en onderhoud tot en met sloop – is het verplicht en van groot belang om aandacht te besteden aan het coördineren en afstemmen van de aspecten veiligheid en gezondheid maar ook in het inventariseren en evalueren van risico’s. Hierbij staat altijd de arbeidshygiënische strategie centraal. Hoe eerder men aan de coördinatie en beheersing van deze aspecten begint, des te veiliger het werk uiteindelijk wordt uitgevoerd, beheerd, onderhouden en kan worden gesloopt. Rekening houdend met de eigen – en directe omgeving.
Wet- en regelgeving V&G-coördinatie
Wet- en regelgeving in de vorm van het Arbobesluit schrijft voor dat in de ontwerpfase van een project gevaren en risico’s moeten worden geïdentificeerd en preventieve maatregelen worden vastgesteld om uiteindelijk een project veilig uit te kunnen voeren en/of te onderhouden. Dit kan door een dusdanig slim ontwerp te maken dat slechts weinig of zelfs geen enkel risico overblijft voor de aansluitende uitvoeringsfase.
De praktijk echter, leert dat een architect een idee of wens kan uitwerken in een schetsontwerp dat tot ieders verbeelding spreekt. Als dit ook nog eens op schaal wordt gepresenteerd of op een andere manier in de media onder de aandacht gebracht, dan neemt het enthousiasme verder toe en kan men niet wachten tot de realisatie ervan. Het komt zelfs voor dat een architect zich niet eens de vraag stelt of een gebouw of kunstwerk überhaupt wel veilig kan worden gerealiseerd.
V&G-coördinatie in de ontwerpfase
De verantwoordelijkheid voor de V&G-coördinatie ontwerpfase rust op de schouders van de opdrachtgever. De basis wordt gevormd door het Veiligheids-& Gezondheidsplan ontwerpfase inclusief een risico-inventarisatie & – evaluatie beter bekend als de RI&E ontwerpfase.
Het plan bevat gegevens omtrent de opdrachtgever, alle betrokken partijen die zijn ingeschakeld, maar ook een beschrijving van wat er uiteindelijk wordt gebouwd.
De opdrachtgever is verplicht in de ontwerpfase zich ervan te vergewissen dat de betrokken werkgevers en zelfstandigen in staat zijn de verplichtingen voor de arbeidsomstandigheden die gelden in de uitvoeringsfase na kunnen komen. Hierbij dient rekening gehouden te worden met de zogenaamde Bouwkundige, Technische en Organisatorische keuzes; afgekort met BTO-keuzes.
Toch is het van belang om ook rekening te houden met de fases die na de uitvoeringsfase volgen. Denk aan beheer-, onderhouds- en sloopfase. Als het ontwerp bij de opdrachtnemer ligt dan gelden bovenstaande aspecten voor deze opdrachtnemer.
Duurzaamheid
Een duurzaam object dat esthetisch is ontworpen, prima binnen de omgeving past en veilig kan worden gebouwd, is een perfect uitgangspunt.
Bevat het object bijvoorbeeld een reeks van zonnepanelen op het dak dan is het van belang om vanuit bouwkundig oogpunt rekening te houden met het veilig kunnen aanbrengen van deze panelen. Maar ook hoe op een veilige wijze het beheer en onderhoud kan worden uitgevoerd. Tot slot, op welke manier de betreffende panelen van het dak kunnen worden verwijderd in geval als sloop aan de orde is.
Is het van belang om op het dak van een object in de beheer en onderhoudsfase werkzaamheden uit te voeren, dan kunnen er technische voorzieningen zijn aangebracht zoals ankerpunten om dit aangelijnd te kunnen doen.
Dit lijkt een prima oplossing echter betekent dit dat in het V&G-dossier aandacht besteed moet worden aan de ankerpunten en moeten medewerkers die aan het beheer en onderhoud doen geïnstrueerd worden hoe veilig om te gaan met harnasgordels voorzien van een positielijn. Een bouwkundige oplossing door het iets hoger metselen van een gevel zodat er op het dak een rand van een meter hoog wordt gemaakt, is een collectieve maatregel en verdient de voorkeur boven een individuele maatregel.
RI&E
De RI&E moet inzicht geven in alle risico’s binnen deze ontwerpfase. Het uiteindelijke doel ervan is om het ontwerp dusdanig uit te werken dat er weinig tot geen restrisico’s overblijven ten behoeve van de uitvoerings-, beheer-, onderhouds- en eventuele sloopfase. Is hier toch sprake van, dan dienen die risico’s in de aansluitende fase te worden meegenomen.
De coördinator voor de ontwerpfase wordt geacht de verplichtingen van de opdrachtgever te vervullen. De opdrachtgever moet in de ontwerpfase rekening (laten) houden met de verplichtingen in de uitvoeringsfase.
Ontwerp, organisatie en planning, maar ook bouwmethodieken moeten aannemers, onderaannemers en zelfstandig personeel in staat stellen aan hun wettelijke verplichtingen te voldoen zoals omschreven in de Arbowet. Daarnaast draagt de opdrachtgever zorg voor het aanmelden van het bouwproject bij de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) via een elektronische kennisgeving.
Kortom
De functie van V&G coördinator ontwerpfase wordt wel eens onderschat. Het is van groot belang dat in een zo vroeg mogelijk stadium deze persoon wordt aangesteld en beschikbaar is. Inzicht in ontwerpaspecten, een civieltechnische of bouwkundige achtergrond, kennis en ervaring over en in het maken van de juiste BTO-keuzes, maar ook ervaring in de genoemde fases binnen de bedrijfskolom is een pré. Daarnaast is het aan te bevelen om een veiligheidskundige in deze fase erbij te betrekken.
Taken V&G-coördinator ontwerpfase
De taken en verantwoordelijkheden voor de V&G-coördinator ontwerpfase zijn in:
- Het (laten) opstellen van het V&G-plan ontwerpfase inclusief de daar bijbehorende RI&E;
- Het coördineren en het afstemmen van alle activiteiten met belanghebbenden die raakvlakken hebben om zo goed mogelijk aansluiting te kunnen hebben op de volgende fase;
- Het samenstellen van het dossier dat bestaat uit bouwkundige en technische kenmerken die tijdens de exploitatie kunnen worden geraadpleegd.
V&G-coördinatie uitvoeringsfase
De verantwoordelijkheid voor de V&G-coördinatie uitvoeringsfase rust op de schouders van de opdrachtnemer.
Twee sleutelbegrippen die zowel in de ontwerpfase als in deze fase zwaar wegen, zijn coördinatie en preventie.
De basis wordt gevormd door het Veiligheids- & Gezondheidsplan uitvoeringsfase inclusief een risico-inventarisatie & – evaluatie beter bekend als de RI&E uitvoeringsfase. Deze kan dus restrisico’s uit de ontwerpfase bevatten.
Het plan bevat gegevens omtrent de opdrachtgever, alle betrokken partijen die zijn/worden ingeschakeld, maar ook een beschrijving van wat er uiteindelijk wordt gebouwd. Daarnaast geeft het plan inzicht in het gevoerde beleid, de projectdoelstellingen, de communicatiestructuur met diverse stakeholders, bouwplaatsreglement, maar ook het managementsysteem dat wordt toegepast om invulling te geven aan alle afspraken die zijn vastgelegd teneinde het project veilig conform eisen en vanzelfsprekende behoefte van de opdrachtgever uit te voeren.
Daarbij dient tevens rekening te worden gehouden met de omgeving waarbinnen men zich begeeft. Hierin is het coördinatieaspect te herkennen. Een gebrek aan coördinatie maar ook gebrek aan samenwerking tussen verschillende partijen op de bouwplaats blijkt het risico van (arbeids)ongevallen aanzienlijk te vergroten.
De RI&E moet inzicht geven in alle risico’s binnen deze fase. Het uiteindelijke doel ervan is om alle activiteiten binnen deze fase veilig en beheerst te laten verlopen. Dit heeft alles met het preventieaspect te maken.
Ook over de functie van V&G-coördinator uitvoeringsfase mag niet lichtzinnig worden gedacht. Vaak wordt deze nevenfunctie ondergebracht bij een projectleider of (hoofd)uitvoerder. De laatste heeft ook nog eens een toezichthoudende taak op alle activiteiten die op de bouwplaats worden uitgevoerd.
Hierbij is het van belang dat die persoon die deze nevenfunctie invult, inzicht heeft in de daarbij behorende taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden. Kennis en ervaring zoals eerder omschreven voor de ontwerpfase gelden eveneens voor deze fase. Evenals in de ontwerpfase, geldt ook hier dat het aan te bevelen is om een veiligheidskundige in deze fase te betrekken.
Taken V&G-coördinator uitvoeringsfase
De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden voor de V&G-coördinator uitvoeringsfase zijn in hoofdlijnen:
- Het (laten) opstellen van het V&G-plan uitvoeringsfase, inclusief de daar bijbehorende RI&E;
- Het (laten) aanpassen van het V&G-plan en/of de RI&E indien dit noodzakelijk is of daartoe aanleiding geven;
- Het coördineren en het afstemmen van alle activiteiten met belanghebbenden die raakvlakken hebben met de uitvoeringsfase;
- Het coördineren van de aan werknemers te geven voorlichting;
- Het zorgdragen dat alleen maar bevoegde personen de bouwplaats kunnen betreden;
- Het geven van aanwijzingen aan betrokken partijen die zich niet conformeren aan hun rol van de voornoemde coördinatie en afstemming/samenwerking;
- Het samenstellen van het dossier dat bestaat uit bouwkundige en technische kenmerken die tijdens de exploitatie kunnen worden geraadpleegd.
Incidenten
De belangrijkste aanleiding voor de invoering van het Besluit Bouwwerken leefomgeving als onderdeel van de Omgevingswet 2024 is het aantal incidenten dat over de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden en een grote invloed heeft gehad voor de directe omgeving en in enkele gevallen voor nabestaanden. Denk hierbij aan:
- Omvallen van twee hijskranen in Alphen aan den Rijn (2015) waarbij een enorme ravage is ontstaan zonder dat daar gewonden zijn gevallen;
- Ongeval bouwplaats Rijnstraat in Den Haag (2016) waarbij een voorbijgangster door een vallend steigerdeel werd geraakt en overleed;
- In aanbouw zijnde parkeergarage vlakbij Eindhoven Airport (2017) die gedeeltelijk is ingestort zonder dat daarbij gewonden zijn gevallen;
- Instorten van een deel van het tribune-dak van het stadion van betaald-voetbalclub AZ in Alkmaar (2019). Enorme schade zonder dat daarbij gewonden zijn gevallen.
Risicomatrix
Aandacht voor de directe omgeving is eveneens van groot belang bij de realisatie, het beheer en onderhoud en de sloopfase.
De noodzaak tot de inzet van een veiligheidscoördinator directe omgeving, een bouwveiligheidsplan en eventueel een sloopplan hangt af van de vooraf vastgestelde risico’s. Aan de hand van een risicomatrix wordt dit vastgesteld.
Deze matrix bestaat uit twee delen. In het eerste deel worden over de volgende vijf aspecten vragen gesteld:
- Veiligheid en omgeving en omringende bebouwing;
- Veiligheid verbouw in gebruik blijvend pand;
- Veiligheid buiten de bouwveiligheidszone;
- Invloed op bereikbaarheid omgeving tijdens realisatiefase;
- Schade aan belendingen of natuur.
Als één of meer van de vijf aspecten met ja wordt beantwoord, dan is het verplicht om de uitgebreide risicomatrix in te vullen. Deze uitgebreide matrix bevat een zestal onderwerpen met beoordelingsaspecten.
De onderwerpen (en beoordelingsaspecten) zijn:
- Omgevingsfactoren (Veiligheid bouwterrein, directe omgeving en omringende bebouwing);
- Gebruiksfactoren (Veiligheid verbouw in gebruik blijvend pand gedurende de gehele bouw of sloopproces);
- Relatie Arbo-veiligheid/ veiligheid directe omgeving (Veiligheid op en rondom de bouw- of sloopplaats);
- Bereikbaarheid, verkeersveiligheid (Invloed op bereikbaarheid);
- Schade en bescherming waarden (Kans op schade aan belendingen of natuur);
- Hinder/ samenhang (Kans op hinder/ samenhang andere projecten).
Per onderwerp worden 4 tot 6 vragen gesteld en wordt een gemiddelde score berekend op basis van de score op de beoordelingsaspecten.
Bij een puntenaantal van 12 of hoger dan moet:
- Een veiligheidsplan en/ of een sloopplan worden opgesteld;
- Een veiligheidscoördinator directe omgeving worden aangesteld bij het indienen van de vergunningaanvraag of bij het doen van een melding
Het is aan te bevelen om de conceptversie van het veiligheidsplan en/ of sloopplan in een vooroverleg met het bevoegd gezag te bespreken. Vooral als de score 12 punten of meer bedraagt of als één van de onderwerpen de maximale score van 4 behaalt.
Conclusie
Door de toenemende complexiteit van het bouwproces en de veeleisende opdrachtgever en de omgeving waarin wordt gebouwd, neemt het belang van de coördinatie om alles in goede banen te leiden alleen maar toe.
Alleen sturen op dit aspect is niet voldoende, zeker als in iedere fase van het bouwproces met het beheersen van risico’s rekening moet worden gehouden. Het treffen van preventieve maatregelen zodat het werk veilig kan worden uitgevoerd door de medewerkers die daarbij betrokken zijn maar ook dat met deze maatregelen de veiligheid en gezondheid van een ieder die niets met de bouw te maken heeft zeker wordt gesteld, mag niet uit het oog worden verloren.
Zowel de genoemde V&G-plannen, de RI&E’s, maar ook de genoemde coördinatoren zijn onmisbaar in het realiseren van een veilig bouw- en/ of sloopproces.
Referenties
Arbeidsomstandighedenwet en Arbobesluit (peildatum: 11-03-2024)
Omgevingswet 2024
Besluit Bouwwerken leefomgeving (BBL)
www.nlarbeidsinspectie.nl
www.volandis.nl